Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


Home navigation

View in: Māori | English

Te Rauparaha: Hei tautoko i te kaiako

He Mana Heke Iho

Me tīmata mai ngā kōrero mō Te Rauparaha i ngā tūpuna whai mana o Ngāti Toa, ko Mango, ko Kaihamu, ko Tupahau, ko Toa Rangatira.
Nō te taenga mai o te waka o Tainui ki Aotearoa nei i noho ai a Ngāti Toa Rangatira i Kāwhia, arā, i roto i te rohe o Tainui waka e whakahuatia ake nei i tēnei pepeha,

Ko Mōkau ki runga, ko Tāmaki ki raro
Ko Mangatoatoa ki waenganui
Ko Pare Hauraki, ko Pare Waikato
Ko Te Kaokaoroa o Pātetere

Rauparaha (Te Rauparaha), chief capiti (Kāpiti) and principal chief of all New Zealand [1843]

Rauparaha (Te Rauparaha), chief capiti (Kāpiti) [1843]

Nā Isaac Coates tēnei pikitia i waituhi.

Kei te Whare Pukapuka a Alexander Turnbull Library.

Ko Te Rauparaha tēnei. Ko ia tētehi o ngā tino rangatira o Ngāti Toa i tērā rau tau. Nāna nei te tangata i ārahi ōna iwi mai i Kāwhia ki Te Upoko o te Ika a Māui. Kei te mārama te kite atu i tōna ihu kaka me te tupere hoki o tōna ngutu whakarunga.

Ko Mango i heke iho i a Hoturoa, te kaihautū o te waka Tainui, ko Mango taringa tahi tōna whakataukī. Ka noho wehe a Mango rāua ko Whatihua i Kāwhia, a, ka noho a Mango i tōna ake pā i Te Whena. Kātahi ka whakaaro a Mango kia riro mai, kia tāhaetia rānei te heru kōiwi o Whatihua hei taonga māna. I pērātia kia pōraruraru ai a Whatihua, ka kaewa haere noa a Mango kia pōhēhētia ai nā te tini taua heru i whānako. Heoi, he waewae hape a Mango. Nā ngā takahanga ka mōhiotia nā Mango taua heru i tāhae. Koia anō i rewa ai te taua a Whatihua, kotahi mano tāngata i anga atu ki te whawhai ki a Mango. E kīia ana e iwa rau te ope a Mango i te pā i Te Whena. I puta atu te taua a Mango ki waho o te pā ka huakina te hoariri ka whati te taua a Whatihua, ka patua haeretia, matemate rawa. Ko Whatihua anake te mōrehu. Koia nei te take i haere ai a Whatihua ki uta, arā, ki Waikato noho ai. Ko Mahea-tataka te ingoa o tēnei parekura. Ka riro te mana o te whenua i a Mango. Nō taua wā ka noho te mana o Ngāti Mango i Kāwhia, ka tangohia hei kainga tūturu mō rātou.

Tokomaha ngā whakatupuranga i noho tūturu i Kāwhia ka kīia "ko Te Tini o Tainui". Nō konei i takea ai ko Ngāti Mango, te kārangatanga o ngā tūpuna o Ngāti Toa. Ka moe a Mango i a Hiapoto, nō Ngā Rauru i Waitōtara. Tokorua a rāua tamariki ko Uetapu tōmua, ko Kaihamu tōmuri. Ko tētehi atu ingoa ōna ko Kaihamu Waha-mana. Ko tōna tikanga ka puta ā-waha te karakia i a Kaihamu ka takoto rawa te hoariri ki te pō mate rawa.
Nā Kaihamu ko Tū-Te-Urutira, he tangata noho pai, kāore ōna whāinga. Tā Tū-Te-Urutira ko Tupahau, he toa. I riro i a ia te mana whenua o Marokopa, i a Ngāti Raukawa, hei kāinga mō ana uri. Ka taukumekume rāua ko Tamure mō te tikanga o tētehi karakia. Ka puta te riri i a Tamure ka hoki ki Kāwhia ki te whakaara i tētehi taua hei whakahinga i a Tupahau. Ka rewa te ope a Tamure ka tae atu ki Marokopa, ka huakina e te taua a Tupahau ka whati. Ka mau te ringa o Tupahau ki te māhunga o Tamure ka hinga ki raro. Ka mea a Tupahau ki a ia, "Nā te toa o te tamaiti rangatira, i te rā e whiti nei". He kōrero tēnei mō te toa o Tupahau ki te kake ake ki runga i tōna whanaunga, arā, ki te noho hei ariki mō rātou. Nā aua kupu nei ka tapaina e ia tana mokopuna ko Toa Rangatira.

Whakapapa

Tirohia te whakapapa whakaapiti (PDF, 54 KB)

Ko Korokino te matua o Toa Rangatira. Ko Tūwhareiti tōna whaea, he tamāhine nā Mutunga o Ngāti Mutunga. Kua koroua kē a Korokino i te wā i whānau ai a Toa Rangatira. E kīia ana he tamaiti ngoikore, pirohea a Toa Rangatira. Nā reira ka riro rāua ko tana teina, ko Koroau, mā Korokino e atawhai kia māia ai te tupu o Toa Rangatira. He maha ngā pakanga a Toa Rangatira, ka tū ia hei tino toa hei tino rangatira i tōna wā. Ka haere te wā, ka mahue te ingoa o Ngāti Mango ka tū mai ko Ngāti Toa.

Return to top



Footer: